Kripto para birimi, dijital veya sanal olarak var olan ve işlemleri güvence altına almak için kripto grafi sistemini kullanan bir devlete bağlı olmayan para birimi biçimidir. Kripto işlemleri kaydetmek ve yeni birimler oluşturmak için merkezi olmayan bir sistem kullanır.
Gerçek dünyada taşınan ve değiş tokuş edilen fiziksel para olmak yerine, kripto para ödemeleri yalnızca belirli işlemleri tanımlayan çevrimiçi bir veri tabanına dijital olarak bulunur. Kripto para fonlarını transfer ettiğinizde, işlemler halka açık bir deftere kaydedilir ve kripto paralar dijital cüzdanlarda saklanır.
Kripto para ne zaman ortaya çıktı?
Kripto para fikrinin ortaya çıkması 1980’lere kadar uzanmaktadır. 1983’te Amerikalı David Chaum, Ecash’i tasarlayarak dijital paranın temellerini attı. 1995’te Ecash tasarımı digi.cash üzerinden hayata geçirildi. 1998 yılında Nick Szabo, bitgold isimli anonim, merkezsiz dijital para mekanizmasını tasarladı.
2008 Ekonimik krizi sırasında Satoshi Nakamoto’nun, Bitcoin’i ( BTC ) ortaya atmasıyla kripto para sektörünün başladığı kabul edilir. Satoshi Nakamoto “Bitcoin a peer to peer elektronik cash system” adında bir makale yayınladı. Daha sonra kişiler arasında kurulan bir dijital para sisteminin kodlaması yapıldı. Ve bu şekilde kripto paraların üretimi yapılmaya başlandı.
Kripto para birimi nasıl çalışır?
Kripto para birimleri, güncellenen ve para sahipleri tarafından tutulan tüm işlemlerin bir kaydı olan blockchain adı verilen dağıtılmış bir dijital defter üzerinde çalışır.
Kripto para birimleri, karmaşık matematiksel problemleri çözmek için bilgisayar gücünü kullanmayı içeren madencilik adı verilen bir süreçle oluşturulur. Kullanıcılar ayrıca aracı kurumlardan para satın alabilir, ardından bunları kripto grafik cüzdanlar kullanarak saklayabilir ve harcayabilir.
Kripto paranın somut bir varlığı yoktur. Kripto parayla sahip olduğunuz şey, güvenilir bir üçüncü taraf olmadan bir kaydı veya ölçü birimini bir kişiden diğerine taşımanıza izin veren bir şifreden oluşan anahtardır.
Blok zincirleri tipik olarak iş kanıtı (PoW) veya hisse kanıtı (PoS) algoritmaları ile çalışır. PoW, bilgi işlem makinelerini belirleyen bir süreçtir. PoS ise stake ile çalışır. Stake sisteminde, bazı cüzdanlarda varlıkları tutarak ağın çalışmasını sağlamak için ödüller dağıtılır.
Kripto para biriminde bir blok zinciri nedir?
Blok zinciri (Blockchain) olabildiğince karmaşık görünse de, temel fikri oldukça basittir. Blok zinciri, bir tür dijital defterdir. Blok zinciri kavramını anlamak için önce bir veri tabanının ne olduğunu anlamak gerekir. Veri tabanı, bir bilgisayar sistemine elektronik biçimde kaydedilen bir veri topluluğudur.
Dağıtılmış defter teknolojisi (DLT), merkezi olmayan çeşitli ağ katılımcılarının yönettiği bir veri tabanıdır. Blok zinciri, işlemlerin değişmez bir kripto grafik imza olan bir karma kullanılarak kaydedildiği bir DLT türüdür. Bu şekilde zincirde bir blok değiştirilirse hemen anlaşılır.
Bitcoin ve Ethereum gibi kripto para birimleri blok zinciri sistemi ile çalışır. Bunlar gibi blok zincirleri, zincire yeni bloklar eklendikçe sürekli büyümekte ve bu da defterin güvenliğini önemli ölçüde artırmaktadır.
Kripto para türleri nelerdir?
Dijital paralar kendi blok zincirlerinde oluşturulabilirler. Altcoin, Bitcoin olmayan herhangi bir blok zinciri tabanlı dijitl para birimini ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Altcoin, Bitcoin’e alternatif olması için bir kısaltma olarak üretilmiştir. Altcoinlerin çoğu Bitcoin’i geliştirmek için oluşturulmuştur. Namecoin, Peercoin, Litecoin ( LTC ), Ethereum ve USD Coin ( USDC ) altcoin örnekleri olarak sayılabilir.
Jetonlar(token), kendi bağımsız blok zincirleri olmayan kripto paralardır. Mevcut bir blok zinciri üzerine kuruludurlar. Ve akıllı sözleşmelerin yürütülmesini sağlayan programlanabilir varlıklardır.
Stablecoin‘ler, değerlerini çeşitli itibari varlıklara sabitlemektedir. Genellikle ABD doları ile bire bir sabitlenen stablecoin’ler, kullanıcılara herhangi bir ulusal para birimiyle aynı değeri taşıyan bir varlığa satma yolu sunar.
NFT‘ler, türünün tek örneği, özgün bir varlık olduğunu ve değiştirilemeyeceğini belirten başka bir kripto para birimi türüdür. Örneğin, bir Bitcoini herhangi diğeri ile değiştirilebilir, tam olarak aynı şeyi elde edebilirsiniz. Ancak, diğer taraftan, türünün tek örneği bir NFT çoğaltılamaz ya da değiştirilemez.
Kripto madenciliği nedir ve nasıl çalışır?
Bir blok zincirine veri kaydetme veya karmaşık problemleri çözerek bunlara ödül olarak kripto para toplama işine kripto madenciliği adı verilir.
İşlemlerin temeli için öncelikle bir blok zinciri inşa edilir. Blok zinciri, kripto grafik karmalar gibi temel bilgileri içeren bağlantılı veri blokları topluluğudur. Bloklar, veri defterin sonuna eklenen veri işlemlerinin toplamı ile oluşur.
Kripto madenciliği sürecindeki bir sonraki aşama, onaylanmamış veri bloğuna dâhil edilen tüm işlemlerin bir listesini oluşturmaktır. Bu herhangi bir kripto para biriminin iki defa harcanmasını önler ve doğrulama prosedürü tamamlandıktan sonra işlemlerini blok zincirine ekleyerek kalıcı, halka açık bir kayıt tutar. Kayıt asla değiştirilemez veya bozulamaz bir yapıdadır.
Blokta yeterli işlem olduğunda, zincirdeki önceki bloktan başlık verileri, daha fazla bilgi ve mevcut blok için yeni bir fonksiyon (hash) eklenir.
Hash işlemi, girdilerden sabit büyüklükte çıktı oluşturmayı sağlayan matematik formüllerini içeren bir algoritmadır. Bu işlem sayesinde blok zincirlerinin veri bütünlüğü ve güvenliği sağlanır.
Farklı Kripto Madenciliği Yöntemleri
Farklı kripto madenciliği yöntemleri, farklı süreler gerektirir. Örneğin, teknolojinin ilk günlerinde CPU madenciliği çoğu madenci için tercih edilen seçenekti. Bununla birlikte, çoğu kişi CPU madenciliğini bugün çok yavaş bulunmaktadır. Çünkü yüksek elektrik ve soğutma maliyetleri ve kart genelinde artan zorluk göz önüne alındığında küçük bir miktar kâr elde etmek aylar alabilmektedir.
GPU madenciliği, kripto madenciliğinin başka bir yöntemidir. Tek bir madencilik teçhizatı altında bir dizi GPU’yu bir araya getirerek hesaplama gücünü en üst düzeye çıkarır. GPU madenciliği için, teçhizat için bir ana kart ve soğutma sistemi gereklidir.
Benzer şekilde, ASIC madenciliği, kripto madenciliğinin başka bir yöntemidir. GPU madencilerinin aksine, ASIC madencileri özellikle kripto madenciliği yapmak için tasarlanmıştır, bu nedenle GPU’lardan daha fazla kripto birimi üretirler. Ancak pahalıdırlar ve madencilik zorluğu arttıkça hızla eskirler.
GPU ve ASIC madenciliğinin sürekli artan maliyetleri göz önüne alındığında, bulut madenciliği giderek daha popüler hale gelmektedir. Bulut madenciliği, bireysel madencilerin büyük şirketlerin ve özel kripto madenciliği tesislerinin gücünden yararlanmalarına olanak tanır.
Bireysel kripto madencileri, bulut madenciliği ana bilgisayarlarını çevrimiçi olarak belirleyebilir ve belirli bir süre için kiralayabilir. Bu yöntem, kripto madenciliği yapmanın en az uğraşı gerektiren yoludur.
Kripto para biriminin avantajları ve dezavantajları nelerdir?
Kripto işlemleri oldukça hızlı ve basittir. Örneğin bir kripto para birimi telefon, tablet ya da bilgisayar kullanılarak kolayca dijital cüzdanlar arasında transfer edilebilir. Bu aktarımları korumak için hisse kanıtı veya iş kanıtı gibi işlemler kullanılır. Büyük şirketler arasında kripto para ile ödemeler yapmak giderek daha popüler hala gelmeye başlamıştır.
Kripto işlemleri blok zinciri adı verilen herkese açık veri defterlerine kaydedilir. Böylece kişilerin sahip olmadıkları kripto para birimlerini harcamaları, kopyalamaları veya geri almaları engellenir. Blok zincirleri bankalar gibi işlem aracılarından kurtulmayı amaçladığı için işlem maliyetleri bulunmamaktadır.
Bunların yanında, kripto paraların saklandığı sanal cüzdanın şifrelerini unutmak ve içindeki dijital paraları bu şekilde kaybetmek riski de mevcuttur. İnternette dijital paraları depolamak için var olan web sitelerinden de hırsızlıklar görülebilmektedir. Bitcoin gibi para birimlerinin değeri önemli ölçüde dalgalanabileceğinden, bazı insanlar gerçek parayı Bitcoin’e dönüştürmekte tereddüt edebilmektedir.
Ayrıca kripto piyasası otoriteler tarafından düzenlenmediği için işlemlerinizi koruyacak standartlar da mevcut değildir. Kişiler farklı bir para birimini satın alır veya dijital para kullanmayı tamamen bırakmayı tercih ederse, sahip olduğunuz kripto birimi değer kaybedebilir ve işe yaramaz hale gelebilir.
Kripto piyasası aynı zamanda siber saldırılara ve dolandırıcılığa karşı savunmasızdır. Kişiler sizi sosyal medya hesaplarından yatırım yapmaya ikna ederek dolandırmaya çalışabilir.
Kripto para birimini nasıl satın alırsınız?
Kripto para birimi satın almanın birkaç yolu vardır. Kripto borsaları, alım ve satım için pek çok farklı dijital varlık sunar. PayPal, katılımcıların belirli dijital varlıkları alıp satabilecekleri platformlardan biridir. Dünyanın farklı yerlerinde Bitcoin ATM’leri gibi kripto ATM’leri de bulunmaktadır.
Varlıklar için ödeme söz konusu olduğunda, platformlar, banka havaleleri, kripto transferleri veya kredi kartları ile kripto alım seçenekleri sunar. Nakit para ile bir kişiden kripto satın almanız da mümkündür.
Kripto para birimleri neden bu kadar değişken?
Kripto sektöründe çok fazla dalgalanma olmaktadır. Yatırımcılar, hızla zengin olmak için ellerindeki paraları çeşitli para birimleri arasında değişik denemeler yaparak kullanabilmektedir. Bu sayede fiyatların nasıl değişikli gösterdiğini ve onları nasıl etkileyebileceklerini de görmeyi amaçlamaktadırlar.
Kripto para biriminin değeri de kıtlıktan kaynaklanmaktadır. Dijital para kaynakları sonsuz değildir. Örneğin, oluşturulabilecek maksimum bitcoin miktarı 21 milyon olarak belirlenmiştir. Bu nedenle, kripto alanına daha fazla insan girdikçe, piyasadaki Bitcoin miktarı azalacak ve fiyatının artmasına neden olacaktır. Bazı coinler, arzın bir kısmını yok ederek değerlerini artırmak için yakma işlemini de kullanır.
Çok miktarda kripto para bulunduran hesaplar (balina) ellerindeki coinleri satmaya başlayarak fiyatların düşmesine neden olabilir. Bu hesaplar önemli bir konuma sahiptir ve piyasayı önemli ölçüde etkileyebilirler.
Bazı platformlarda bir araya gelen kripto para kullanıcıları, kamp yaparak bir para biriminin değerini şişirebilirler. Yüksek değerlere ulaşıldığında paralarını çekip o kripto paranın piyasa değerinin hızla düşmesine neden olabilirler.
